در ایران باستان، روز شانزدهم مهرماه (مهرروز از مهرماه) جشن بزرگ مهرگان برگزار می‌شد. مهرگان پس از نوروز، دومین جشن ملی ایرانیان بود.
بنابر اساطیر ایران، در این روز فریدون با یاری کاوه آهنگر بر ضحاک ماردوش؛ که به مدت هزار سال تاج و تخت پادشاهی ایران را غصب کرده بود، پیروز شد و برای ایرانیان آزادی را به ارمغان آورد.
جدای از آن، در کهن‌ترین باورهای ایرانی، این روز را منتسب به «ایزد مهر» (میترا) دانسته و آن را برای بزرگداشت این خدای ایرانی، جشن می‌گرفتند.
از سوی دیگر، از لحاظ تقویمی و کیهانی، جشن مهرگان جشن برداشت محصولات کشاورزی و به ثمر رسیدن زحمتِ کشت و کار یک ساله بود. قدمت جشن مهرگان حداقل مربوط به پنج هزار سال پیش است.
از آداب و رسوم جشن مهرگان آن بود که ایرانیان باستان در این روز جامه‌های ارغوانی‌رنگ پوشیده و در منازل، سفره‌های ارغوانی‌رنگ پهن می‌کردند. وسط سفره را با انواع گل می‌پوشاندند. سپس در اطراف گل‌ها، «جام شراب هوم» و «بَرسَم» (شاخه درخت گز)، و میوه‌هایی نظیر انگور و انار و سیب و ترنج، به همراه خشکبارهایی چون بادام و پسته و فندق قرار می‌دادند. انواع شیرینی و گلاب و زعفران از دیگر محتویات این سفره رنگارنگ بود.
در این روز باشکوه، مردم به یکدیگر هدایایی تقدیم می‌کردند. مرسوم‌ترین هدیه، «نبشته شادباش» بود (همان‌چیزی که امروز به آن کارت تبریک می‌گوییم). در تمام مدت جشن از گوشه و کنار شهر نوای موسیقی بلند می‌شد و مرد و زن به رقص و پایکوبی می‌پرداختند. جشن مهرگان برای یک هفته ادامه داشت.
بهمن انصاری
مهرگان ۱۳۹۷
