تا پیش از حمله اعراب و از دست‌رفتنِ شکوه ایران، بیش از ٢٠ جشن ملی و ده‌ها جشن محلی در تقویم ایران باستان وجود داشت. این جشن‌ها اغلب به مناسبت گرامی‌داشتِ ایزدان گوناگون که مظاهری از طبیعت بودند برگزار می‌شد.
در تقویم ایرانیان، هر یک از ٣٠ روزِ ماه، به نام یک ایزد مُزیّن بود. برای مثال برخی از روزهای سال بدین‌گونه نامیده می‌شد:
روز اول ماه: هرمزدروز (اهورامزدا روز)،
روز دوم: بهمن روز،
روز سوم: اردیبهشت روز،
روز چهارم: شهریور روز،
روز پنجم: سپندارمز روز (اسفند روز)،
روز دهم: آبان روز،
روز سیزدهم: تیر روز،
روز شانزدهم: مهر روز،
روز بیستم: بهرام روز،
و…
هرگاه نام روز و نام ماه با هم برخورد می‌کرد، آن روز را جشن می‌گرفتند. مثلا روز شانزدهم (مهر روز) از ماه مهر، «جشن مهرگان» یا روز سیزدهم (تیر روز) از ماه تیر، «جشن تیرگان» و یا روز دوم (بهمن روز) از ماه بهمن، «جشن بهمنگان» برگزار می‌شد.
بدین‌ترتیب در روز پنجم (اسفند روز یا سپندارمذ روز) از ماه اسفند/سپندارمذ، «جشن اسفندگان» (به لفظ پهلوی: سپندارمذگان) برگزار می‌شد. سپندارمذ ایزدبانوی نگهبان زمین بود. این نام در دوران هخامنشی به گونه سپنته‌آرمَئیتی تلفظ می‌شد. در دوران بعدی به تدریج به سپندارمذ و سپند و اسپند و اسفند تغییر پیدا کرد. بر پایه گزارش ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه، در این روز مردان ایرانی به زنان خود هدایایی می‌دادند و او را سپاس می‌گفتند. نام دیگر این جشن در دوران ساسانی، جشن «مَرد گیران» بود که اشاره به اخذ هدایا از مردان داشت. از هدایای مرسوم این روز، «نبشته شادباش» بود که امروز به آن کارت تبریک می‌گوییم.
اخیرا عده‌ای طی یک نظریه بی‌اساس و مضحک، معتقدند که با توجه به ٣٠روزه بودنِ تقویم ساسانی و ٣١روزه بودنِ تقویم خورشیدی در ۶ماهه دوم سال، بایستی جشن سپندارمذگان را ۶ روز زودتر و در تاریخ ٢٩بهمن برگزار کرد! البته این عقیده‌ای بی‌بنیاد است و همان‌گونه که جشن مهرگان در «مهر روز از مهر ماه» یا جشن تیرگان در «تیر روز از تیرماه» برگزار می‌شود، جشن سپندارمذگان (اسفندگان) هم بایستی در روز مخصوص به خود یعنی «سپندارمذ روز از سپندارمذ ماه» (اسفند روز از اسفند ماه) برگزار شود. ظاهرا این تغییر خنده‌دار جشن از ۵اسفند به ٢٩بهمن، برای نزدیک‌تر کردنِ این روز به جشن ولنتاین غربی است که در ٢۵بهمن برگزار می‌شود!
بهمن انصاری
۵ اسفند ۱۳۹۷
